157 lat temu, 7 listopada 1867 roku, w Warszawie urodziła się Maria Salomea Skłodowska. Inicjatorki powstania i patronki naszego Instytutu nie trzeba nikomu przedstawiać. Genialna uczona, odkrywczyni polonu i radu, pionierka badań nad promieniotwórczością, dwukrotna laureatka Nagrody Nobla, kobieta wyprzedzająca swoją epokę, o przenikliwym umyśle, ale też o niezwykłej wrażliwości społecznej. Odważna i konsekwentna. Przebijała szklane sufity i wytyczała nowe ścieżki, a jej odkrycia przyczyniły się do zmiany paradygmatu w nauce o budowie atomu i energii.
W listopadzie obchodzimy w Narodowym Instytucie Onkologii urodziny naszej patronki, nawiązując do jej dokonań podczas kolejnych wydarzeń naukowych. Pierwszym z nich jest trwające 16. spotkanie Akademii Onkologii Nuklearnej.
Odkrycia Marii Skłodowskiej-Curie dały podstawy do ukształtowania się współczesnej onkologii jako nauki i dyscypliny medycznej, stanowią też jeden z fundamentów, na których zbudowana została medycyna nuklearna – dziedzina, która połączyła fizykę, chemię i biologię w celu precyzyjnej diagnostyki i terapii nowotworów. Historia rozwoju medycyny nuklearnej jest ściśle związana ze zrozumieniem zjawiska promieniotwórczości i struktury atomu, a badania i odkrycia Marii Skłodowskiej-Curie i Piotra Curie dały ku temu teoretyczne podstawy. Na rozwój tej dziedziny złożyły się wysiłki i dokonania wielu uczonych, jednak wydarzeniem przełomowym było odkrycie sztucznej promieniotwórczości przez Irenę i Fryderyka Joliot-Curie, za co w 1935 roku otrzymali Nagrodę Nobla. Kontynuując dzieło Marii w paryskim Instytucie Radowym, dokonali jednego z największych odkryć XX wieku, które otworzyło drogę do rozwoju nowych technologii i zastosowań, w tym do ukonstytuowania się nowej dziedziny – medycyny nuklearnej.
Medycyna nuklearna to gałąź medycyny zajmująca się stosowaniem radioizotopów i promieniowania w diagnostyce i leczeniu chorób, skupiająca się na procesach fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w organizmie. Dzięki niej możliwe jest uzyskanie informacji o metabolizmie i funkcji komórek – co jest niezwykle ważne w diagnostyce nowotworów. Ta fascynująca dziedzina wykorzystuje radioaktywne substancje, czyli specjalnie przygotowane izotopy, do diagnozowania i leczenia chorób. Na przykład w badaniach diagnostycznych takich jak pozytonowa tomografia emisyjna (PET) pacjentowi podaje się radioaktywny znacznik, który przemieszcza się w organizmie i „świeci” w miejscach o zwiększonej aktywności metabolicznej. Lekarze mogą więc zobaczyć, jak funkcjonują organy i gdzie, i czy, rozwija się choroba. W leczeniu nowotworów stosuje się również terapie izotopowe – radioaktywne substancje dostarczane są bezpośrednio do komórek nowotworowych, niszcząc je od wewnątrz, co minimalizuje ich wpływ na zdrowe tkanki. Medycyna nuklearna daje więc możliwość precyzyjnego wykrywania i skutecznego leczenia chorób, co ma w onkologii ogromne znaczenie. Dzięki ciągłemu postępowi mamy dziś do dyspozycji zaawansowane narzędzia, które pomagają lekarzom precyzyjnie diagnozować i skutecznie leczyć nowotwory.
Maria Skłodowska-Curie dostrzegała terapeutyczny potencjał promieniotwórczości i jako jedna z pierwszych pracowała nad jego praktycznym zastosowaniem. Choć jej badania koncentrowały się głównie na aspektach chemicznych i fizycznych, stworzyła teoretyczny fundament dla rozwiązań, które dziś stosuje się w medycynie nuklearnej do obrazowania i leczenia pacjentów. Klinika Endokrynologii Onkologicznej i Medycyny Nuklearnej NIO-PIB, rozwijając nowoczesne oblicze tej dyscypliny, kontynuuje tę historię. Do dziedzictwa Marii Skłodowskiej-Curie nawiązuje również właśnie kolejna edycja Akademii Onkologii Nuklearnej.
AON to cykliczne spotkania i przestrzeń, w której specjaliści z zakresu onkologii, radiologii i medycyny nuklearnej mają możliwość zapoznania się z najnowszymi osiągnięciami technologicznymi i badaniami. Pod kierownictwem naukowym prof. Marka Dedecjusa – kierownika Kliniki Endokrynologii Onkologicznej i Medycyny Nuklearnej Instytutu, wybitnego specjalisty w dziedzinie medycyny nuklearnej i onkologii – Akademia oferuje uczestnikom możliwość dyskusji na temat postępu w obszarze medycyny nuklearnej. Spotkania te stanowią wyjątkową platformę wymiany doświadczeń i omawiania standardów, które kształtują przyszłość diagnostyki i leczenia nowotworów.
Przez dwa dni dyskutowane są najnowsze osiągnięcia w tej dziedzinie, aktualne badania kliniczne, doniesienia z ostatniego kongresu Europejskiego Towarzystwa Medycyny Nuklearnej (EANM), a także – jak zaznacza prof. Marek Dedecjus – Po raz pierwszy będą też omawiane najnowsze doniesienia z Kongresu ESMO, gdzie ze względu na wzrost zainteresowania terapią radioligandową, coraz więcej uwagi poświęca się medycynie nuklearnej.
Szczegółowy program i link do rejestracji znajdą Państwo na stronie https://www.sympomed.pl/aon16.
Na historię rozwoju medycyny nuklearnej składają się również dokonania kolejnych pokoleń pracowników naszego Instytutu, które warto przy tej okazji przypomnieć.
Początki medycyny nuklearnej w Instytucie Onkologii w Warszawie wiążą się z postacią prof. Władysława Jasińskiego. Z jego inicjatywy w 1957 roku powstała w Instytucie na Wawelskiej Pracownia Izotopowa, której został kierownikiem. Gdy w 1962 roku objął stanowisko Dyrektora Instytutu, to właśnie medycyna nuklearna znalazła się w centrum jego zainteresowań. Jego koncepcja rozwoju Pracowni opierała się m.in. na ścisłej współpracy z zespołem Zakładu Fizyki. W pierwszych latach prowadzono głównie badania naukowe, jednak gdy w 1965 roku w Pracowni pojawił się pierwszy scyntygraf, a rok później pierwsza gamma-kamera profil działalności zaczął się zmieniać. W tym samym roku w Zakładzie Izotopowym utworzono Pracownię Radiochemii, w której prof. Janusz Szymendera prowadził badania nad wykorzystaniem radiofarmaceutyków w scyntygrafii. Rok 1974, w którym kierownikiem Zakładu Medycyny Nuklearnej został prof. Janusz Szymendera, uznaje się za szczególnie ważny i przełomowy. Prof. Szymendera jako pierwszy w Polsce rozpoczął znakowanie radionuklidami krótkożyciowymi farmaceutyków scyntygraficznych w warunkach klinicznych. Był to czas pionierskich badań i dynamicznego rozwoju tej dziedziny. W roku 1986 wykonano m.in. pierwszą w Polsce limfoscyntygrafię u pacjenta z chłoniakiem, a od 1993 roku zaczęto wykonywać badanie spływu chłonki u chorych na raka piersi i czerniaka.
W roku 1994 Zakład Medycyny Nuklearnej został przeniesiony do nowej siedziby na Ursynowie. Wyodrębniono z niego wówczas niezależny Zakład Markerów Nowotworowych, którym pokierował prof. Szymendera, a Kierownikiem Zakładu Medycyny Nuklearnej została prof. dr hab. Izabella Kozłowicz-Gudzińska. W kolejnych latach Zakład rozbudowano i wyposażono w najnowocześniejszy sprzęt. Zainstalowano m.in. cztery nowe gamma-kamery, aparat ultrasonograficzny oraz densytometr – co istotnie przyczyniło się do rozszerzenia działalności diagnostycznej. Powstały również Odział Terapii Jodowej i Poradnia Chorób Tarczycy. W Zakładzie rutynowo zaczęto wykonywać scyntygrafię układu kostnego, wątroby i nerek oraz badania diagnostyczne i poterapeutyczne u chorych leczonych dużymi dawkami jodu. W kolejnych latach poszerzono zakres badań diagnostycznych z użyciem różnych radioznaczników. W 2001 roku Zakład przekształcono w Zakład Medycyny Nuklearnej i Endokrynologii Onkologicznej. Od tego czasu nastąpił dynamiczny rozwój działalności terapeutycznej w zakresie leczenia nowotworów tarczycy, niezłośliwych chorób tarczycy, gruczolaków i raka przytarczyc oraz niedoczynności przytarczyc, osteoporozy i chorób metabolicznych kości. Rozpoczęto również terapię raków rdzeniastych tarczycy przy użyciu 131I-MIBG. Przełomowym momentem było uruchomienie w czerwcu 2009 Pracowni PET-CT. Podczas kolejnych modernizacji Zakładu i dzięki dofinansowaniu z środków unijnych pozyskano nowoczesne, wysokospecjalistyczne urządzenia do diagnostyki scyntygraficznej, badań densytometrycznych i ultrasonograficznych. Zainstalowano hybrydowe systemy SPECT/CT umożliwiające fuzje obrazów izotopowych z radiologicznymi. W nowoczesny sprzęt została również wyposażona Pracownia Radiochemiczna.
W roku 2013 Zakład Medycyny Nuklearnej i Endokrynologii Onkologicznej połączono z Oddziałem Chirurgii Endokrynologicznej – tak powstała Klinika Endokrynologii Onkologicznej i Medycyny Nuklearnej, której kierownikiem został – i jest do dziś – prof. dr hab. Marek Dedecjus.
W 2017 roku w Klinice zainstalowano pierwszą w Polsce nowej generacji gamma kamerę z detektorami półprzewodnikowymi o dużym polu widzenia, a w roku 2019 roku gamma kamerę kardiologiczną w technologii cyfrowej z detektorami CZT. Kolejne lata to m.in. modernizacja infrastruktury odstojników na ścieki promieniotwórcze oraz systemu monitoringu radiacyjnego w ramach projektu CeDEON i ochrony radiologicznej oraz zainstalowanie drugiego skanera PET/CT.
Dziś Klinika Endokrynologii Onkologicznej i Medycyny Nuklearnej jest wiodącym, nowoczesnym ośrodkiem, prowadzącym działalność diagnostyczną, terapeutyczną, badawczą i dydaktyczną na najwyższym poziomie.
Źródła:
Dedecjus M. Historia Kliniki Endokrynologii Onkologicznej i Medycyny Nuklearnej Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, PIB w Warszawie https://marek-dedecjus.pl/2021/08/25/historia-kliniki/
Kozłowicz-Gudzińska I, Medycyna Nuklearna, w: Towpik E red. Materiały do historii Instytutu Radowego i Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Polskie Towarzystwo Onkologiczne, Warszawa 2012.
Lawson R. Przyczynki do historii medycyny nuklearnej, z podkreśleniem roli laureatów Nagród Nobla Nowotwory J Oncol 2012; 62, 5: 385–390
