Zdaje mi się, Brońciu, że zbudowanie Instytutu większą będzie z twojej strony sztuką, aniżeli z mojej odkrycie radu – pisała Maria Skłodowska-Curie do swojej siostry Bronisławy.

160 lat temu, 28 marca 1865 roku, w Warszawie urodziła się Bronisława Dłuska – starsza siostra Marii Skłodowskiej-Curie, lekarka, społeczniczka i utalentowana organizatorka. Bez jej zaangażowania i determinacji Instytut Radowy, dziś Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, nigdy by nie powstał. Chociaż w przeciwieństwie do Marii i jej córki Ireny Joliot-Curie nie dokonała odkryć z dziedziny fizyki jądrowej – to właśnie o niej mówiono, że ma w sobie energię atomową.

Bronisława jako pierwsza z sióstr Skłodowskich wyjechała w 1885 roku studiować na Sorbonie, gdzie ukończyła medycynę, a w 1894 r. obroniła pracę doktorską na temat karmienia piersią. Prowadziła z powodzeniem praktykę jako ginekolożka i położniczka. Wraz z mężem Kazimierzem Dłuskim, również lekarzem, społecznikiem i działaczem niepodległościowym, wspierali Marię podczas jej pierwszych lat w Paryżu. W ich mieszkaniu spotykali się przedstawiciele emigracji, m.in. Ignacy Paderewski, Henryk Sienkiewicz, syn Adama Mickiewicza Władysław; przyszły prezydent RP Stanisław Wojciechowski i wielu innych.

W roku 1898 Dłuscy opuścili Francję i zamieszkali w Zakopanem. Bronisława wraz z mężem zbudowała i prowadziła pierwsze, niezwykle nowoczesne sanatorium przeciwgruźlicze w Kościelisku. W 1902 roku nostryfikowała dyplom lekarski jako druga kobieta w historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, otrzymując tytuł doktora wszech nauk lekarskich. Nie rezygnując z praktyki, spełniała się przede wszystkim w pracy organizacyjnej. Była pozytywistką i socjalistką. W Sanatorium Dłuskich leczyli się również bojowcy Polskiej Partii Socjalistycznej oraz legioniści, za co Bronisława otrzymała Krzyż Niepodległości.

Bronisława była zaangażowana w niezliczone projekty i inicjatywy o charakterze społecznym. Dzięki niej powstał nowy gmach Muzeum Tatrzańskiego, wspólnie z mężem założyli Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, organizowała i współfinansowała sanatorium studenckie w Zakopanem. W późniejszych latach Dłuscy kupili posiadłość w Aninie pod Warszawą, gdzie pierwotnie planowali zbudować kolejne sanatorium, przekazali je jednak Robotniczemu Towarzystwu Przyjaciół Dzieci przy PPS z przeznaczeniem na dom dziecka – nazwany od imienia swej tragicznie zmarłej córki „Helenowem”. Wraz z Aleksandrą Piłsudską i swoją siostrą Heleną Szalay organizowała też ośrodek kolonijny dla najuboższych dzieci „Olin” w Otwocku.

Jednak jej najważniejszym dziełem był Instytut Radowy. Bronisława była siłą napędową projektu, zdobywała środki, zjednywała ludzi, nadzorowała najdrobniejsze szczegóły jego realizacji, odbyła wiele podróży do Paryża, w trakcie których omawiała z Marią i prof. Claudiusem Regaud, pionierem radioterapii i kierownikiem Laboratorium Pasteura w paryskim Instytucie, organizację placówki i postępy budowy. Miała też swój udział w wyborze przyszłego dyrektora Instytutu – Franciszka Łukaszczyka. Po otwarciu Instytutu w 1932 roku – nadal czuwała nad sprawami organizacyjnymi i administracją. Mieszkała w Instytucie do śmierci w 1939 roku.

Prof. Franciszek Łukaszczyk, Dyrektor Instytutu w latach 1932-1956, wspominał: Śmiało można powiedzieć, że powstanie Instytutu jest w ogromnej części jej zasługą. Niewątpliwie inicjatywę dała… sama Maria Skłodowska-Curie… Tą jednak, która tę inicjatywę przejęła, która jej nadała konkretne kształty i która wcieliła ją w życie, była Dr Bronisława Dłuska… Należało z góry przygotować ramy dla organizacji dosyć skomplikowanej i w Polsce całkowicie nowej. Należało przygotować przyszłych pracowników. Tym wszystkim zajęła się Dr Bronisława Dłuska. Co tylko mogła, robiła sama, czego nie mogła zrobić sama – robiła przez organizacje, jeżeli organizacji nie było – stwarzała je… Do końca życia otaczała Instytut niezmordowaną opieką; nie było najdrobniejszej rzeczy, którą by się nie chciała zająć, nie było drogi, której by nie przebyła, jeżeli wiedziała, że stąd może przyjść jakaś korzyść dla Instytutu….

Wśród korespondencji sióstr Skłodowskich zachowało się wiele listów, w których poruszana jest kwestia budowy Instytutu. Widać w nich wyraźnie, jak pełna entuzjazmu i pochłonięta projektem była Bronisława. 23 grudnia 1929 roku Bronia pisała do Marii: …Dziś mamy -5 stopni. Mrozy przyszły nagle od dni kilku. Do 20 XII budowaliśmy i bardzo dużo zrobiliśmy. Roentgen* będzie wspaniały. Był wczoraj ktoś od firmy Gaiffe Gallot i jest zachwycony. Mają nam zrobić kosztorys – przywiozą go do Paryża. W ogóle zaczynam być maniaczką i nic poza tym pięknym Zakładem nie widzę … [*Chodzi o jeden z czterech budynków Instytutu Radowego, przeznaczony na terapię promieniami X]. Na zakończenie listu dodając: Ściskam Cię stokrotnie, Droga moja, nie gniewaj się, że cię nudzę, ale tak się cieszę z Instytutu….

Siostry Skłodowskie – Mania i Brońcia – Maria i Bronisława – od wczesnego dzieciństwa przez całe dorosłe życie, były sobie niezwykłe bliskie. Ich losy w wielu ważnych momentach splatały się ze sobą, każda też odegrała istotną, chociaż zupełnie inną, rolę w historii polskiej onkologii. Od wczesnego dzieciństwa przez śmierć najstarszej siostry – Zofii i mamy – Bronisławy – rodzeństwo Skłodowskich trzymało się razem. Józef, Bronisława, Helena i Maria wspierali się i przyjaźnili przez całe życie. Jednak wieź Broni i Marii była szczególnie bliska. Łączyły je wspólne ideały i ambicje – czego najdobitniejszym przykładem był siostrzany „pakt”. Obie siostry ukończyły gimnazjum ze złotym medalem, obie uczęszczały na Latający Uniwersytet, dla obu wreszcie droga do zdobycia akademickiego wykształcenia była w kraju zamknięta. Umówiły się więc, że zrobią wszystko, aby pomóc sobie nawzajem – najpierw na studia wyjedzie starsza Bronia, a Maria pójdzie do pracy i będzie ją wspierać finansowo. Później to Bronia będzie pomagać młodszej siostrze i ściągnie ją do siebie do Paryża. Gdyby nie ta siostrzana umowa – najpewniej Maria nie miałaby szansy dokonać swoich odkryć, a losy nauki i medycyny potoczyły by się zupełnie inaczej. W późniejszych latach Bronisława wspierała młodszą siostrę we wszystkich trudnych momentach, których pomimo epokowych odkryć i naukowych sukcesów – nie brakowało.

Bronisława Dłuska miała wiele talentów i niezwykłą siłę charakteru. Oboje z mężem poświęcili się niemal wyłącznie pracy społecznej. Nie bez znaczenia był fakt, że przeżyli dwie ogromne tragedie. W roku – w 1903 roku w wieku zaledwie pięciu lat zmarł ich synek Jerzy, zwany Zieziem, a w roku 1921 ich córka Helena – dziennikarka, jedna z pierwszych polskich taterniczek, mając lat niespełna 30, popełniła samobójstwo. Skupiając się na pracy i tworzeniu Instytutu Radowego, Bronisława odnajdywała spokój. We wszystkich inicjatywach znajdowała też przestrzeń na piękno – do urządzenia wnętrz sanatorium zaprosiła wybitnych artystów, kolekcjonowała sztukę ludową, a dom Dłuskich, tzw. „Dyrektorówkę”, zaprojektował sam Stanisław Witkiewicz. Kochała folklor, wiejskie kwiaty i Tatry – nawet w ogrodzie Instytutu Radowego przy ulicy Wawelskiej wkomponowano, najpewniej z jej inicjatywy, elementy odwołujące się do górskiego krajobrazu. Na ten ogród patrzyła z okien małego mieszkania, zaprojektowanego pierwotnie dla Marii – skąd roztaczała opiekę nad Instytutem w ostatnich latach swojego życia.

 

 

Piśmiennictwo:

Ewelina Wajs-Baryła, Bronisława Dłuska. Doktor wszech nauk lekarskich. Warszawa 2018

Ewelina Wajs-Baryła, Bronisława Dłuska i badania nad karmieniem piersią. http://piekniejszastronanauki.pl/category/bronislawa-dluska/

Natacha Henry, Uczone siostry. Rodzinna historia Marii i Broni Skłodowskich, Wrocław 2016

Edward Towpik, Bronisława Dłuska. W: Materiały do historii Instytutu Radowego i Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie w 80. rocznicę otwarcia. Polskie Towarzystwo Onkologicz­ne, Warszawa 2012

Barbara Nałęcz-Nieniewska, W cieniu wielkiej siostry. https://klubjagiellonski.pl/2017/03/12/w-cieniu-wielkiej-siostry/

Katarzyna Sikora, Pierwsze kobiety na Uniwersytecie Jagiellońskim. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis Folia 46 Studia Politologica III (2007)

Anna Sidor. Historia Sanatorium Dłuskich w Kościelisku. https://muzeumtatrzanskie.pl/zostanwdomu-historia-sanatorium-dluskich-w-koscielisku/

Agata Wójcik. Sanatorium Dłuskich w Kościelisku – polski Grand Budapest Hotel https://niezlasztuka.net/o-sztuce/sanatorium-dluskich-w-koscielisku-polski-grand-budapest-hotel

Tomasz Stańczyk. Aleksandra Piłsudska, Krzyż i Medal Niepodległości oraz odznaczone kobiety. https://muzeumpilsudski.pl/aleksandra-pilsudska-krzyz-i-medal-niepodleglosci-oraz-odznaczone-kobiety-artykul-czerwcowy/