Dziś, 11 lutego, obchodzimy Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce. Święto ustanowione w 2015 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ to inicjatywa, która ma promować równość płci w nauce oraz zachęcać kobiety i dziewczęta do angażowania się w kariery naukowe i technologiczne, a także zwiększać świadomość na temat barier utrudniających kobietom pełne uczestnictwo w tych dziedzinach oraz wspierać polityki sprzyjające ich pełniejszej reprezentacji.

Według opublikowanego w lipcu 2024 r. dokumentu „HR Excelence in Research – certyfikat, który potwierdza fakty”, blisko 2/3 pracowników naukowych Narodowego Instytutu Onkologii to kobiety. To powód do satysfakcji, zwłaszcza że według danych Komisji Europejskiej chociaż liczba kobiet na stanowiskach naukowych rośnie, wciąż jest ich za mało, a ich potencjał nie jest w pełni wykorzystywany i doceniany. Przyznany certyfikat potwierdza, że Instytut jest miejscem, w którym wspiera się równość i stosuje transparentne zasady rekrutacji zgodne z wytycznymi Europejskiej Karty Naukowca i Kodeksu Postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych. Inicjatywa HR Excellence in Research to jedno z działań Komisji Europejskiej w ramach strategii HR Strategy for Researchers, która ma na celu zwiększanie atrakcyjności warunków pracy i rozwoju kariery naukowców w Unii Europejskiej.

Kobiety nie tylko stanowią zdecydowaną większość pracowników Instytutu, lecz także zajmują większość stanowisk kierowniczych – 72 proc. (*dane za rok 2023). Co szczególnie istotne, poszerza się grono przedstawicielek Instytutu, które uzyskują habilitację i tytuł profesora, zostają liderkami zespołów i projektów badawczych czy reprezentują polską naukę i onkologię na arenie międzynarodowej. Dzisiejszy dzień to również ich święto. Wszystkim kobietom nauki, które tworzą nasz Instytut, dziękujemy i życzymy samych sukcesów i satysfakcji. Dziewczynom, które dopiero wybierają swoją ścieżkę zawodową, studentkom i młodym naukowczyniom bardzo kibicujemy i zapraszamy je do Instytutu – onkologia potrzebuje specjalistek i specjalistów z bardzo wielu dziedzin, a nasza instytucja dokłada wszelkich starań, aby zapewniać najlepsze możliwości pracy i rozwoju.

Dzisiejsze święto stanowi też dobrą okazję do przywołania pionierek, które współtworzyły naukowy dorobek Instytutu. Roli naszej inicjatorki i patronki nie trzeba nikomu przypominać – oprócz przełomowych odkryć i niekwestionowanych zasług dla nauki i medycyny Maria Skłodowska-Curie pozostaje ikoną, która torowała kobietom drogę w zdominowanym przez mężczyzn świecie nauki. Wdzięczność i podziw dla jej dokonań stanowiły siłę napędową, dzięki której udało się powołać do życia Instytut Radowy w Warszawie, dziNIO-PIB. Na przestrzeni ponad dziewięciu dekad działalności Instytut mógł się pochwalić najwyższej klasy badaczkami, twórczyniami pionierskich rozwiązań, ale też wieloma doskonałymi i zgranymi zespołami badawczymi, w których kobiety odgrywały kluczowe role.

Wśród pionierek naszego Instytutu koniecznie trzeba wymienić:

Halinę Noblinównę – pierwszą lekarkę zatrudnioną w Instytucie Radowym w Warszawie i autorkę prac opartych na materiale z najwcześniejszych lat działalności naszego Instytutu;

Hannę Kołodziejską-Wertheim – lekarkę, badaczkę, nauczycielkę kilku pokoleń onkologów, redaktorkę m.in. pierwszego w Polsce podręcznika do onkologii, która oprócz pracy klinicznej organizowała pierwsze kursy, szkolenia i konferencje poświęcone onkologii, a od 1954 roku kierowała Oddziałem Instytutu w Krakowie; wieloletnią redaktor naczelną najstarszego w Polsce czasopisma poświęconego nowotworom;

Annę Madejczyk – tuż po wojnie Zastępczynię Dyrektora Instytutu prof. Franciszka Łukaszczyka, która odpowiadała m.in. za rozwój badań klinicznych i ich organizację. W latach 1958-1972 kierowała Kliniką Onkologii Ogólnej, pod jej okiem w latach 60. powstał pierwszy Zespół Chemioterapii. Wszechstronną lekarkę i badaczkę. Autorkę licznych prac, redaktorkę i współautorkę podręczników, na których wychowały się kolejne pokolenia onkologów.

Ludwikę Tarłowską – pionierkę ginekologii onkologicznej w Polsce, twórczynię i kierownik pierwszej Kliniki Ginekologii. Autorkę ponad 100 publikacji. Redaktorkę i współautorkę pierwszego podręcznika do ginekologii onkologicznej.

Zofię Dańczak-Ginalską, związaną z Instytutem od 1951 r. Kierownik Zakładu Radioterapii. Jej wielkim osiągnięciem było wprowadzenie metody after loading irydem192 i obliczenia rozkładu mocy dawki w leczeniu śródtkankowym. Wyniki przedstawiała na wielu międzynarodowych konferencjach. Przez lata warszawski Instytut był jedynym ośrodkiem w Polsce, w którym stosowano z powodzeniem tę formę brachyterapii. W 2 poł. lat 70. pod jej kierunkiem powstał zespół ds. nowoczesnych technik radioterapii, który zajął się opracowaniem procedur leczenia napromienianiem w różnych lokalizacjach narządowych.

Marię Dąbską – światowej sławy patomorfolog, która jako pierwsza opisała rzadki nowotwór nazwany na jej cześć guzem Dąbskiej (Dabska tumor). Jej mentorem był prof. Józef Laskowski, twórca histokliniki – pod jego okiem uczyła się diagnozować nowotwory oraz łączyć obraz mikroskopowy z obrazem klinicznym – a w kolejnych latach twórczo rozwijała ten kierunek. Razem z prof. Januszem Buraczewskim była autorką pierwszego na świecie opracowania symptomatologii torbieli aneuryzmatycznej. Dzięki jej zaangażowaniu Zakład Patologii Nowotworów Instytutu stał się ośrodkiem referencyjnym i edukacyjnym w dziedzinie histopatologii onkologicznej dla patomorfologów i onkologów w całej Polsce. Miała duży udział w rozwoju cytologii w diagnostyce nowotworów i wprowadzaniu tej metody w Instytucie.

Ludwikę Sikorową – doskonałą patomorfolog, w Instytucie od 1953 roku w Dziale Patologii, kierowanym przez prof. Józefa Laskowskiego. Kierowała Pracownią Techniczno-Laboratoryjną w Zakładzie Patologii, a od 1982 r. Zakładem Patologii Nowotworów. Opublikowała ponad 75 prac, w tym wiele cennych opracowań dotyczących nowotworów ślinianek i narządu rodnego kobiety. Autorka monografii Salivary gland tumors. Od 1980 r. pełniła obowiązki Konsultanta ds. diagnostyki onkologicznej w nadzorze krajowym. Prof. Sikorowa ogromnie zasłużyła się nie tylko działalnością naukową, lecz także wieloletnią działalnością dydaktyczną.

Olgę Mioduszewską – kolejną wybitną patomorfolog, która w 1958 r. jako druga osoba z Polski została stypendystką Fundacji Rockefellera. W maju 1971 wygrała konkurs na Kierownika Zakładu Patologii w Instytucie w Warszawie, a od 1973 roku kierowała utworzoną specjalnie dla niej Samodzielną Pracownią Patomorfologicznych Technik Specjalnych zajmującą się wprowadzaniem nowoczesnych technik mikroskopowego badania nowotworów. Jej ośrodek stał się referencyjny w Polsce. Jako pierwsza w kraju wprowadziła i nauczała immunofunkcjonalnych podstaw klasyfikacji chłoniaków. Członkini Europejskiego Klubu Chłoniaków. Była w tym elitarnym gronie jedyną przedstawicielką Europy Centralnej i pierwszą kobietą.

Barbarę Gwiazdowską – która rozpoczęła pracę w Pracowni Fizycznej Instytutu pod okiem prof. Cezarego Pawłowskiego, ucznia Marii Skłodowskiej-Curie. Kierowała Zakładem Fizyki Medycznej od 1972 do 1997 r. i była jego reformatorką w duchu przystosowania do nowoczesnych metod diagnostyki i terapii. Była też m.in. współtwórczynią Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej oraz pierwszą w historii Konsultant Ministra Zdrowia w dziedzinie fizyki medycznej. Jej szczególnym osiągnięciem było zainicjowanie i organizacja pierwszej w Polsce Sekcji Fizyki Medycznej na UW w 1974 r. – co umożliwiło wykształcenie setek specjalistów. Doniosłym osiągnięciem było również utworzenie laboratorium pomiarowego, prowadzącego pomiary wzorcujące dawkomierze oraz pomiary kontrolne w ośrodkach onkologicznych w całym kraju.

Dr Annę Żelechowską – w Instytucie od 1953 r. Była w wąskim gronie pionierów chemioterapii w Polsce – najpierw w Zespole utworzonym w latach 60. w Klinice Onkologii Ogólnej (razem z Feliksą Pieńkowską, Józefem Zborzilem i Maciejem Żuławskim), a następnie w pierwszej w Polsce Klinice Chemioterapii, utworzonej w Instytucie w 1974 r. Kierowała Oddziałem w Klinice Onkologii w latach 1969–74, a następnie pełniła funkcję ordynatora w Klinice Chemioterapii w latach 1975–81.

Dr Feliksę Pieńkowską – pionierkę i współtwórczynię polskiej szkoły chemioterapii – najpierw w Zespole utworzonym w latach 60. w Klinice Onkologii Ogólnej, a następnie w pierwszej w Polsce Klinice Chemioterapii. Jej zainteresowania skierowały się w stronę chemioterapii i hormonoterapii nowotworów, a szczególnie raka sutka i ziarnicy złośliwej Od roku 1981 kierowała Oddziałem Szpitalnym w Klinice Chemioterapii. Była nie tylko niezwykle zaangażowana w opiekę nad pacjentami, ale również bardzo cenionym pedagogiem – wychowała kolejne pokolenia onkologów klinicznych; była też autorką licznych pionierskich opracowań. Została wyróżniona członkostwem honorowym PTOK i Warszawskiego Oddziału PTO.

Dr hab. Alinę Czarnomską – absolwentka biologii; od połowy lat 50. związana z Zakładem Biologii Nowotworów Instytutu kierowanym przez prof. Kazimierza Duxa. Stopień doktora uzyskała w 1962 roku, habilitację w 1978. W roku 1986 objęła Kierownictwo Zakładem Biologii Nowotworów. W 1995 roku zorganizowała Zakład Genetyki i Hodowli Zwierząt Laboratoryjnych w nowej siedzibie Instytutu i została jego kierownikiem. Była przewodniczącą Komisji Biologii Zwierząt Doświadczalnych PAN, członkiem Komitetu Patologii Komórkowej i Molekularnej Wydziału Nauk Medycznych PAN oraz Rady Naukowej Zakładu Genetyki Człowieka PAN. Brała udział w pracach Komitetu Narodowego do spraw Współpracy z International Council for Laboratory Animal Science (ICLAS) oraz European Association for Cancer Research (EARC), była aktywnym członkiem Lokalnej Komisji Etycznej do spraw Doświadczeń na Zwierzętach. Redagowała czasopismo „Zwierzęta Laboratoryjne”.

Dr Urszulę Bregułę – pionierkę badań cytogenetycznych. W latach 60. dr Breguła zorganizowała Pracownię Cytogenetyki w Zakładzie Biologii Nowotworów Instytutu. Na podstawie cytogenetycznych badań komórek nowotworowych w latach 1970-1990 powstała seria jej bardzo wysoko ocenionych prac wiążących m.in. zwiększoną ekspresję onkogenów z rearanżacjami chromosomowymi. Współpracowała w tym zakresie szczególnie z Uniwersytetem Karolińskim w Sztokholmie i Uniwersytetem w Lund. Pod jej kierunkiem zakres badań Pracowni koncentrował się na cytogenetyce eksperymentalnej i mechanizmach karcinogenezy na modelu zwierzęcym. Jej dorobek twórczo rozwiał zespół od 1989 roku kierowany przez dr Barbarę Pieńkowską-Grelę, która zainicjowała zmianę profilu działalności i rozpoczęła badania nad nowotworami człowieka (od 1994 roku w ramach Samodzielnej Pracowni Cytogenetyki).

Maria Skłodowska w 1891 roku jechała przez kilka dni pociągiem w nieogrzewanym wagonie 4. klasy, siedząc owinięta kocem na taboreciku, który zabrała z domu – wszystko to, aby zdobyć w Paryżu wymarzone wykształcenie. Kilka lat wcześniej jej starsza siostra Bronia wyjechała tam, aby studiować medycynę, do czego w tamtym czasie kobiety na ziemiach polskich nie miały prawa. Dziś żyjemy w diametralnie innej rzeczywistości, jednak nadal nie wolnej od wyzwań i ograniczeń. Inicjatywy takie jak dzisiejsze święto, zwracają uwagę nie tylko na równy dostęp i ilościowy udział kobiet w nauce, ale też na właściwe docenienie ich roli i wykorzystanie potencjału. Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy Warszawie może być dumny z bogatej historii i dorobku kolejnych pokoleń niezwykłych kobiet nauki, a nade wszystko z coraz liczniejszego grona najwyższej klasy badaczek obecnie pracujących na rzecz rozwoju onkologii, odpowiadających za kluczowe obszary działalności Instytutu i systemu opieki onkologicznej w kraju.